1
پژوهشگر مرکز فقهی ائمه اطهار: و دانش آموخته درس خارج حوزه علمیه قم
2
دانشجوی کارشناسی ارشد، رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی. قم
چکیده
اجماع به عنوان یکی از منابع استنباط احکام شرعی از موضوعاتی است که از زمان شکلگیری با چالشهای فراوانی همراه بوده است. از این رو، تلاشهای زیادی برای تصحیح و ضابطهمند کردن آن صورت پذیرفته است. بر این اساس آنچه در نزد امامیه به عنوان مسئلهای بنیادین در اعتبار سنجی اجماع قلمداد میشود، کاشفیت آن از رأی معصوم است که این امر تنها در صورت اتفاق فقیهان هم عصر با اصحاب ائمه قابل دستیابی است، زیرا چنین اتفاقی، کاشف از مسلم بودن حکم بیان شده و ارتکازی بودن آن است. آنچه شایسته تحقیق است، چگونگی کشف نظر معصوم 7 از اتفاق فقیهان است، با بررسی متون دینی میتوان به آراء متفاوتی دست یافت به طوری که برخی تنها به اجماعاتی تکیه مینمایند که تعبدی باشند و مواردی را که در آنها مدرک اجماع معلوم بوده و یا احتمال استناد به مدرک در آنها وجود دارد، از اعتبار ساقط میدانند. عدهای دیگر نیز با التفات به مسئله مدرکی بودن اجماع، همچنان از آن به عنوان عاملی در راستای استنباط احکام بهره بردهاند. در این میان برخی فقها همچون استاد آملی لاریجانی بر این باورند که نمیتوان از مدرکی بودن به عنوان عاملی انحصاری در اعتبار سنجی اجماع بهره برد، بلکه لازم است ابعاد مختلفی از اجماع مورد واکاوی قرارگیرد. از این رو خصوصیاتی همچون اتصال به زمان معصوم7، مورد ابتلا بودن، عقلائی بودن احتمال و در نهایت، کیفیت بیان حکم در لسان فقیهان، به عنوان عواملی تأثیر گذار در اعتبار سنجی اجماع مورد واکاوی و تبیین قرار گرفت.