پژوهش تاریخی یک مسأله، باعث روشن شدن چشماندازهای مطالعات میدانی گستردهای میشود که در زمینه اثبات و نفی یا کارکرد علمسازی آن، میتواند نقش سازندهای را ایفا کند. بایستههای پژوهش تاریخی یک مسأله، شامل زمینههای پیدایش، مراحل تکامل، ارتباط بین رشتهای، تضارب آراء علوم مرتبط و .... است. اثبات اعتبار تاریخی مسائل علوم، در بعضی موارد نگاه اندیشمندان را تغییر و ساختار فکری آنها را دگرگون میکند.این مقاله در صدد است تا مسأله مشتق را از جنبه تاریخی بحث کند. هسته اولیه این بحث چه بوده است؟ کدام علم در ابتدا آن را مطرح کرد؟ چه کسی و به چه دلیلی این بحث را وارد علم اصول کرد؟ سیر تکاملی این بحث چیست؟ اینها سوالاتی است که ذهن پژوهشگر دینی را به خود مشغول میکند. این مقاله ضمن بررسی تاریخی این مسأله، مبدأ طرح مسأله مشتق، سیر تکامل آن از علم نحو و صرف تا علم کلام و فلسفه و سپس در علم اصول و در نهایت، تفکیک دقیق معانی مشتق در این علوم را مورد کاوش قرار داده است.